Teatr Miejski

Budynek Teatru Miejskiego od południowego wschodu.

Pierwsza wzmianka o jaworskim Domu Kupców pochodzi z 1352 roku. Z późniejszych opisów wynika, że była to obszerna, dwukondygnacyjna hala nakryta dwuspadowym dachem.  Mieściła w sobie kramy najbogatszych kupców, a jej obszerne piwnice służyły za składy towarów. Budowla przetrwała bez większych zmian do początku XVI wieku, kiedy to od zachodu przybudowano do niej tzw. Dom Wagi. Na Panoramie Wernera z 1754 roku zachodnia fasada domu Kupców zwieńczona jest renesansową attyką. W 1799 roku górna kondygnację starych sukiennic wynajął za 30 talarów Anton Fuller z Jeleniej Góry i po przebudowie i dostosowaniu Sali do potrzeb teatralnych urządzał w niej występy swojej trupy. W jaworskim teatrze często występowali także aktorzy z legnickiego Teatru Towarzystwa Patrycjatu. Oprócz profesjonalnie przygotowanych przedstawień teatralnych wystawiano także składanki poetycko – muzyczne, czy zawsze popularne występy magików i kuglarzy. W 1850 roku zły stan techniczny gotyckiej budowli wymusił przeniesienie teatru do nowej siedziby w Hotelu „Pod Złotym Mieczem”. Wobec założenia w Jaworze stałego garnizonu w 1859 roku do południowej ściany Domu Kupców dobudowano jednokondygnacyjny odwach (siedzibę warty wojskowej)

W 1869 roku rozebrano stare sukiennice, stawiając na ich fundamentach nowy, zachowany do dzisiaj budynek Teatru Miejskiego. Uroczysta inauguracja pierwszego sezonu odbyła się w nim 1 grudnia 1875 roku.  „Złoty wiek” jaworskiego teatru przypadł na dwudziestolecie międzywojenne. W 1925 roku ówczesny dyrektor Karl Asmus – Bach rozpoczął gruntowną przebudowę (ukończoną w 1928 r.). Na widowni zainstalowano wówczas 311 nowych foteli. Pieczołowicie odnowiono bogato zdobiony, wsparty na korynckich kolumnach balkon. Kasetonowy strop uzupełniono malowidłami z wyobrażeniami 8 Muz. Scena otrzymała tzw. twardy horyzont i nowe oświetlenie. Znacznie pogłębiono także proscenium. Znakomita baza techniczna oraz wysoki poziom zespołu sprawiły, że 10 października 1933 roku jaworski Teatr Miejski został podniesiony do rangi Teatru Prowincjonalnego Dolnego Śląska. Stał się w ten sposób centrum okręgu obejmującego oprócz Jawora i Bolkowa, Chojnów, Kamienną Górę, Lubawkę, Lubin, Szprotawę, Środę Śląską oraz Świebodzice. Specjalnością jaworskich aktorów stały się odtąd przedstawienia operetkowe.

Miarą ówczesnej popularności jaworskiego teatru była prawie 100% frekwencja na większości przedstawień. Swoistym symbolem tej świetności  był pozłacany napis Stadt Theater zdobiący zachodnią fasadę budynku. Dolną kondygnację budynku od lat międzywojennych aż do lat 60 – tych zajmowały sklepy. Ich miejsce zajęła później Biblioteka  Miejska, a obecnie Bank.  

  

  Widok ze sceny na widownię.

 Widok z balkonu na scenę.

Rynek

Panorama lotnicza jaworskiego Rynku od strony zachodniej.

Jaworski rynek zalicza się do największych na Dolnym Śląsku. Jest prostokątem o wymiarach 140 x 65 m (dłuższe boki północ - południe). Wytyczony został w momencie lokacji miasta. Wychodząca z niego siatka ulic przecinających się pod kątem prostym tworzy typowe dla średniowiecznego Śląska rozwiązanie urbanistyczne. W centrum placu znajduje się ratusz, teatr miejski, oraz kamieniczki będące częścią dawnego zespołu śródrynkowego. Rynek otaczają kamieniczki i domy z podcieniami. Pierzeje północna i północno - zachodnia zostały uzupełnione po II wojnie światowej w miejscu budynków zniszczonych w 1945 r. Najstarszą budowlą w rynku jest wieża ratuszowa (z XIV wieku). Budynek ratusza pochodzi z końca XIX wieku. Najstarsze kamieniczki (z XVI wieku) znajdują się w pierzei południowo - wschodniej. Zgodnie z tradycją rynek dzielimy na Górny (zachodni) i Dolny (wschodni). 

 

 Północno - zachodnia część Rynku.

 Południowo - zachodnia część Rynku (zbieg ulic Zamkowej i Chrobrego). 

Widok z wieży ratuszowej.

 Wschodnia część Rynku - widok z wieży ratuszowej.

Wschodnia część Rynku (widok od północy) przed przebudową.
Na drugim planie zbieg ulic Staszica i Klasztornej. 
W tle szczyt kościoła pobernardyńskiego.  

Zespół poklasztorny Bernardynów

Zespół poklasztorny (Muzeum Regionalne) od zachodu.
Z lewej strony kościół, z prawej budynek klasztorny.

Wschodni dziedziniec.

Widok od zachodu  na nawę główną 

i północną oraz prezbiterium.

Dziedziniec budynku klasztornego.

Budownictwo Spółdzielcze

Wielka płyta oznaczała wprawdzie dość szybkie budowanie, lecz było ono drogie. Koszty zawyżał zwłaszcza transport - rolę odgrywały  duże odległości i niesamowicie wielki ciężar. Duzo energii pobierał  też montaż elementów dźwigami.

Jednym z powodów wzmożonego budownictwa w Polsce w latach 70-80 było to, że w dorosłe życie wchodziły tzw. roczniki powojenne. Nowe mieszkania  stały się pilną potrzebą.Powstawały wtedy,jak Polska długa i szeroka, nie tylko pojedyncze bloki ale całe osiedla. Szybkie budowanie zapewniała wtedy tzw. wielka płyta-to sposób budowy całych bloków mieszkalnych z gotowych elementów; całych ścian z oknami, stropów, gotowych schodów. Te  elementy wytwarzano w tzw. fabrykach domów, których było kilka w każdym regionie Polski. Jaworską spółdzielnie początkowo zaopatrywała „fabryka” w Pątnowie k. Legnicy a potem docierały one aż z Lubina. Odmian wielkiej płyty było kilka . Na Dolnym Śląsku realizowano tzw. WWP – Wrocławską Wielką Płytę (ale…. stoi też w Jaworze jeden blok typu „Leningrad” zbudowany z importowanych z ZSRR elementów przez stacjonującą u nas jednostkę Armii Radzieckiej dla rodzin żołnierzy .Wiemy chyba gdzie stoi?). Warto dodać w tym miejscu,że wielka płyta to nie wymysł socjalizmu. Po raz pierwszy zastosowano taki sposób budowania już w roku 1920 w Holandii, potem w Niemczech, Francji, Szwecji. Budowano tak też w …. Ameryce.
Spółdzielnia mieszkaniowa w naszym mieście powstała już w 1965roku ( wpis w rejestrze sądowym  w 1966r). Liczy ponad 3000 członków. W tym czasie wybudowała 97 bloków mieszkalnych (w nich 271 klatek schodowych). Mieszkania powstawały kolejno: blok przy ul. Szkolnej (1970), blok przy ul.Grunwaldzkiej (1971), rozpoczęcie budowy osiedla Piast (1972),blok Starojaworska 19/23(1979) ,rozpoczęcie budowy os.Przyrzecze (1981), budowa i zasiedlenie siedziby Spółdzielni przy ul.Moniuszki,plomba przy  Grunwaldzkiej 23 (1984), bloki mieszkalne przy Poniatowskiego (wspólnie z Kuźnią,1986),rozpoczęcie budowy os. Słowiańskiego (1988), blok 11 d-g A. Krajowej (1991), blok 11 a-c i bloki 12,13 (1992) .Wybudowano też mieszkania przy ul.Lipowej 8 (1993) oraz Korfantego 8 (1994) …W blokach tych znajduje się łącznie 3260 mieszkań a w  mieszka w nich, według aktualnych danych, 7731 osób ( w r. 2006-9800). Spółdzielnia spełnia też, zgodnie ze statutem, inne oczekiwania lokatorów.  W tym celu wybudowano 466 obiektów innego przeznaczenia, min. 48 lokali użytkowych ,415 garaży,3 budynki admin-usługowe,ponad 20 parkingów i ponad 3 km. dróg wewnętrznych.
Dodam, że  te osiedla budowały: w latach 60/70 Jeleniogórskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Miejskiego, od 1975 Jaworskie Przedsiębiorstwo Budowlane, a od 1990 Spółka Bolko.
Wymienię jeszcze nazwiska kolejnych prezesów jaworskiej Spółdzielni:Jan Kasprzak (styczeń 1966-1972), Ryszard Aniołek (1972-1986), Artur Dziuro (1986-1989), Krzysztof Wiśniewski (1989-1998), Zygmunt Herlender (1998-nadal).
Ps. Za pomoc w pozyskiwaniu danych dziękuję p.Romie Baniusiewicz ze Spółdzielni Mieszkaniowej.

Bogdan H. Krupa 

Wobec braku wolnych lokali Spółdzielnia Mieszkaniowa postawiła w roku 1973 na rogu ul.Szkolnej… baraki. Do czasu wybudowania nowego obiektu przy ul. Moniuszki mieściły się tu biura Spółdzielni. Zdjęcie ze zbiorów Jana Stelczyka.

Panorama Jawor od południa

Panorama Jawora od strony Myśliborza. Od lewej widoczne: kościół pw Św. Marcina, Zamek Piastowski (na drugim planie wieża ratuszowa), wieża ciśnień na Placu Seniora, kompleks poklasztorny bernardynów (obecnie Muzeum Regionalne), Wieża Strzegomska.

Zwraca uwagę powtórzenie głównych dominant architektonicznych w porównaniu z panoramą z połowy XVI wieku.